*«Από πέτρα και θάλασσα-Οδοιπορικό στην ιστορία του Πειραιά» κάθε Πέμπτη στην εφημερίδα Κοινωνική
Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης*
Ο πλέον εμπορικός δρόμος στον Πειραιά, που αρχίζει από μια εκκλησία και τελειώνει ξανά σε μια άλλη, ενώ ενδιάμεσα παραλίγο να αποκτήσει κατά μήκος και μια τρίτη! Πρόκειται για την οδό Σωτήρος Διός που έχει ως αφετηρία την Ακτή Μιαούλη δίπλα ακριβώς από το ναό του πολιούχου Αγίου της πόλης, του Αγίου Σπυρίδωνα, και φτάνει μέχρι ψηλά πάνω στο λόφο της Καστέλλας τελειώνοντας στην οδό Θρασύβουλου δίπλα ακριβώς από την Πλατεία Σταυρού όπου βρίσκεται η εκκλησία του Τίμιου Σταυρού.
Η οδός Σωτήρος Διός όμως παραλίγο στην πορεία του χρόνου να αποκτήσει κατά μήκος της κι άλλον ένα ναό επιπλέον. Πρόκειται για το ναό του Αγίου Χαραλάμπους που τελικά ανεγέρθηκε στην Καστέλλα. Η ιστορία ξεκινά όταν ο Κωνσταντίνος Χρ. Οικονόμου κληροδότησε στον Δήμο Πειραιά το επί της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας, έναντι του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, οικόπεδο όπου μέχρι τότε βρισκόταν και λειτουργούσε το θερινό θέατρο «Ολύμπια». Επρόκειτο για έκταση 825,45 τ.μ. όπου επιθυμία του δωρητή Οικονόμου ήταν ο ναός του Αγίου Χαραλάμπους να ανεγερθεί εκεί. Τελικά ο Δήμος ύστερα από συμφωνία ανταλλαγής εκτάσεων, θεμελίωσε το ναό του Αγίου Χαραλάμπους στην Πλατεία Καραγεώργη Σερβίας στην Καστέλλα, στις 7 Απριλίου 1965, ενώ μετέτρεψε το κληροδότημα του Οικονόμου σε Πλατεία. Γιατί όμως ονομάστηκε ο δρόμος αυτός Σωτήρος Διός;
Πρωτεύουσα πόλη της ναυτιλίας από την αρχαιότητα ήδη ο Πειραιάς, ήταν γεμάτος από ναυτικούς όχι μόνο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, αλλά και από όλα τα τότε γνωστά μέρη του κόσμου. Τα ταξίδια την εποχή εκείνη, καθώς έκρυβαν πολλούς κινδύνους, περισσότερους βεβαίως από τα σημερινά, αποτελούσαν τη δεύτερη και σημαντικότερη αιτία θανάτου μετά τον πόλεμο.
Οι αρχαίοι ναυτικοί αντιμετωπίζοντας συχνά κάποιο θανάσιμο κίνδυνο ύστερα από ένα θαλασσινό ταξίδι, προσέφεραν σπονδές και αφιερώματα (τάματα) ευχαριστώντας για τη σωτηρία τους. Οι προσφορές αυτές είχαν ως αποδέκτες τα χάλκινα αγάλματα του Δία και της Αθηνάς που βρίσκονταν εντός ιερού δίπλα ακριβώς στο πειραϊκό λιμάνι. Επρόκειτο για το περίφημο ιερό στην αρχαιότητα του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σωτείρας.
Το ιερό εντός του οποίου στεγάζονταν τα δύο αυτά χάλκινα αγάλματα βρισκόταν εκεί που μεταγενέστερα διαμορφώθηκε ο Τινάνειος Κήπος. Στην αρχαιότητα λοιπόν το ιερό του Σωτήρος Διός και της Σωτείρας Αθηνάς βρίσκονταν στο κέντρο περίπου του μεγάλο εμπορικού λιμένα, ώστε η προσέγγιση από το ναυτικό κόσμο του λιμανιού να είναι εύκολη. Και η πλησιέστερη οδός που έχει ως αφετηρία τον Τινάνειο Κήπο (κατά συνέπεια το ιερό του Σωτήρος Διός και της Σωτείρας Αθηνάς) είναι αυτή που σήμερα εμείς καλούμε για συντομία Σωτήρος Διός παραλείποντας το εξίσου σημαντικό «και Σωτείρας Αθηνάς». Βεβαίως ο δρόμος αυτός ονομάστηκε έτσι το 1881 και βρισκόταν σε χρήση για πολλά χρόνια, μέχρι δυστυχώς που οι πολιτικές διαμάχες και ο αγώνας για πολιτική επικράτηση με κάθε τρόπο και μέσο, επιβλήθηκε στην Ελλάδα έναντι οποιασδήποτε άλλης πολιτιστικής, ηθικής, ιστορικής αξίας. Και έτσι τόσο τα τάματα των αρχαίων ναυτικών όσο και οι προστάτες τους ξεχάστηκαν και η μέχρι τότε ιστορική οδός «Σωτήρος Διός» μετονομάστηκε το 1917 σε οδός Εμμανουήλ Ρέπουλη προς τιμή του πολιτικού και υπουργού των Εσωτερικών του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Δεκέμβριος του 1917 έφευγε κλείνοντας μαζί του μια τελειωτική νίκη υπέρ του Βενιζέλου και των Συμμάχων, με την βοήθεια των οποίων ο Βασιλιάς και οι υποστηρικτές του εξορίστηκαν. Η περίοδος του Εθνικού Διχασμού όπως ονομάστηκε βρήκε τη χώρα διαιρεμένη στο λεγόμενο Κράτος των Αθηνών και στο Κράτος της Θεσσαλονίκης, ενώ περιλάμβανε αποβάσεις ξένων δυνάμεων, καταλήψεις, οδομαχίες και βομβαρδισμούς. Φυσικό ήταν και οι ονομασίες των οδών και των Πλατειών να μεταβάλλονταν ανάλογα με το ποια παράταξη επικρατούσε. Τα δύσκολα εκείνα χρόνια τις περιόδους που επικρατούσαν οι Βασιλικοί η οδός Βενιζέλου άλλαζε όνομα σε οδό Επιστράτων όπως και η Πλατεία Δεξαμενής (Πηγάδας) σε Πλατεία Επιστράτων. Όταν λοιπόν υπήρξε η τελική επικράτηση του Ελευθερίου Βενιζέλου και των Φιλελευθέρων, ήταν αναμενόμενες ανάλογες μετονομασίες. Ο Εμμανουήλ Ρέπουλης την περίοδο εκείνη ήταν υπουργός του Ελ. Βενιζέλου, ήταν εκείνος που προλόγισε την πρώτη ομιλία του Βενιζέλου στον Πειραιά που δόθηκε από το μπαλκόνι του παλαιού Δημαρχείου. Σε εκείνη την ομιλία ο Ρέπουλης γνωρίζοντας το υπέρογκο χρέος που είχε ο Δήμος προς το Δημόσιο, ανακοίνωσε έχοντας στο πλευρό του τον Δήμαρχο Πειραιώς Αναστάσιο Παναγιωτόπουλο την απαλλαγή του μεγαλύτερου μέρους του χρέος που αντιστοιχούσε στο ποσό των δύο εκατομμυρίων δραχμών. Ο Αν. Παναγιωτόπουλος τιμώντας έτσι τον ευεργέτη του Πειραιά μετονόμασε τον κεντρικό δρόμο Σωτήρος Διός σε Εμμανουήλ Ρέπουλη. Έκτοτε και μέχρι σήμερα η «πολιτική» συνήθεια να τιμά ο Έλληνας το κόμμα στο οποίο ανήκει διατηρήθηκε και πολλές ονομασίες δρόμων της πόλης τιμούν πρόσωπα που ουδεμία σχέση με την πόλη είχαν. Αυτή όμως είναι μια άλλη πικρή ιστορία. Όπως ήταν φυσικό όταν τα χρόνια πέρασαν και η δωρεά του χρέους από τον Ρέπουλη ξεχάστηκε, η οδός άλλαξε ονομασία, αφού στο μεταξύ ένας άλλος μεταπολεμικός «Σωτήρας» εμφανίστηκε να τιμηθεί αυτή τη φορά στον Πειραιά. Επρόκειτο για τον Καναδό Πρωθυπουργό Μακένζι Κινγκ. Βεβαίως οι Καναδοί είχαν προσφέρει πολλά με τις αποστολές βοήθειας που έστελναν κατά την διάρκεια της κατοχής και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Έτσι η οδός Ρέπουλη (το τμήμα της από τη σημερινή Λεωφόρο Γρηγορίου Λαμπράκη μέχρι την Ακτή Μιαούλη), μετονομάσθηκε σε οδό Μακένζι Κινγκ το 1947, ονομασία που διατηρήθηκε μέχρι που Δήμαρχος Πειραιά Παύλος Ντεντιδάκης επανάφερε την αρχική ονομασία της οδού σε Σωτήρος Διός σε όλο το μήκος της.
Στην καρδιά περίπου της οδού Σωτήρος Διός, δηλαδή στο ύψος αυτής με την Πλατεία Κοραή, ξεχωρίζουν τρία κτήρια πραγματικά τοπόσημα. Το Μέγαρο του Πειραϊκού Συνδέσμου, το «νέο» κτήριο της Ιωνιδείου και τέλος το Μέγαρο Κανέττη. Ο θεμέλιος λίθος του μεγάρου του Πειραϊκού Συνδέσμου τέθηκε στις 24 Μαΐου 1930 από τον τότε Πρόεδρο του Συνδέσμου Δ. Ρεδιάδη. Δίπλα στο Μέγαρο του Πειραϊκού Συνδέσμου βρίσκεται το κτήριο του Α” Γυμνασίου Αρρένων Πειραιώς(μετέπειτα Ιωνιδείου). Το νέο κτήριο της Ιωνιδείου ολοκληρώθηκε στις 6 Νοεμβρίου 1938, ημέρα που έγινε λαμπρή τελετή εγκαινίων. Στο οικοδόμημα αυτό προβλεπόταν η λειτουργία 17 αιθουσών διδασκαλίας, εργαστήριο φυσικής και χημείας, αίθουσα τελετών, γραφεία καθηγητικού προσωπικού, ενώ στο υπόστεγο βάσει των σχεδίων κατασκευής του προβλεπόταν να λειτουργήσει σκοπευτήριο! Το γυμναστήριο προβλεπόταν στην ταράτσα του κτηρίου. Το κτήριο αυτό οφείλει την ύπαρξή του σε μεγάλο βαθμό στον αγώνα που έκανε ο Πρόεδρος της Σχολικής Εφορείας του Α” Γυμνασίου Αρρένων Πειραιώς, ο ιατρός Μητσόπουλος στον οποίο επίσης οφείλεται και το λαμπρό οικοδόμημα της Λέσχης του Ηπειρωτικού Συνδέσμου στο οποίο επίσης προέδρευε. Με τα εισοδήματα που θα επέφεραν οι χώροι προς ενοικίαση στο ισόγειο του κτηρίου, θα ήταν δυνατόν να εξοφληθούν τα δάνεια που είχαν ληφθεί για την οικοδόμησή του. Λίγο πιο πάνω, και αφού περάσουμε τη σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου συναντούμε το τρίτο κτήριο που είναι πραγματικό κόσμημα στην οδό Σωτήρος Διός. Κτήριο που ταύτισε το όνομά του με τον επιχειρηματία Ηλία Κανέττη. Δέσποζε την εποχή που η οδός καλείτο Εμμανουήλ Ρέπουλη και είναι το γνωστό κτήριο με τρούλο, το μοναδικό αυτού του είδους που υπάρχει στον Πειραιά, γνωστό ως »Μέγαρο Κανέττη». Ο Ηλίας Κανέττης πρωτοποριακός επιχειρηματίας στην εποχή του ανέγραφε σε πινακίδα εντός του κτηρίου που στέγαζε την επιχείρηση υφασμάτων του τα εξής: «Δεν θέλουμε να έχουμε κανέναν αγοραστή δυσαρεστημένο, όχι μόνο στον Πειραιά όπου ευρισκόμεθα, αλλά και σε κανένα μέρος της Ελλάδας». Ο Ηλίας Κανέττης ήταν ένας πανέξυπνος έμπορος καταστήματος ανδρικής ένδυσης. Η φήμη του για τα παλτά είχε εξαπλωθεί τόσο, ώστε κατέβαιναν στον Πειραιά για να αγοράσουν παλτά από του Κανέττη. Είχε στήριξε τη διαφήμιση του εμπορικού του, σε μεγάλο βαθμό, στον τρούλο του κτηρίου που δεν παρέλειπε να το αναγράφει σε κάθε διαφήμιση με μεγάλα γράμματα: «ΤΟ ΚΤΗΡΙΟΝ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΥΛΟΝ». Όποιος έφτανε με τον ηλεκτρικό στον Πειραιά, έφτανε να ρωτήσει «Που είναι το κτήριο με τον τρούλο;» και όλοι γνώριζαν πως επρόκειτο για του Κανέττη.
Η οδός Σωτήρος Διός επί Ανδρέα Ανδριανόπουλου πεζοδρομήθηκε και έγινε ένας από τους πλέον εμπορικούς δρόμους της πόλης. Στη Σωτήρος Διός και Λουκά Ράλλη βρισκόταν και η παλιά ταβέρνα »Ο Τζίτζης» των αδελφών Ντάλτα. Οι αδελφοί Ντάλτα που δεν αρκέστηκαν στον «Τζίτζη», έναντι αυτού άνοιξαν ένα ακόμα εστιατόριο το οποίο εγκαινίασαν στις 10 Μαΐου 1973 παρουσία πλήθους κόσμου καθώς στα εγκαίνια παρευρέθηκε και ο ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού Λοσάντα. Σήμερα η Σωτήρος Διός είναι πραγματικά ένας από τους πιο όμορφους δρόμους της πόλης.
* Ο Στέφανος Μίλεσης γεννήθηκε το 1964 στη Φρεαττύδα, στον Πειραιά όπου κατοικεί μέχρι και σήμερα. Είναι συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής και ραδιοφωνικός παραγωγός. Το 2009 δημιούργησε το ιστολόγιο «Πειραιόραμα Ιστορίας και Πολιτισμού», με αποκλειστικό σκοπό την προβολή της ιστορίας του Πειραιά. Ραδιοφωνικός παραγωγός στην Δημοτική Ραδιοφωνία Πειραιά «Κανάλι Ένα» (90,4) και στον σταθμό «Πειραϊκή Εκκλησία» (91,2).
Έχει δώσει πλήθος ομιλιών και διαλέξεων με θέματα από την ναυτική και την τοπική ιστορία, σε σχολεία δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια, σε πολιτιστικούς συλλόγους και σε πνευματικά ιδρύματα. Διετέλεσε διδάσκων εισηγητής στο πρόγραμμα «Ενορία Εν Δράσει» της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς και είναι εισηγητής στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ιδρύματος Λασκαρίδη, με τίτλο «Το μεγάλο λιμάνι σταυροδρόμι των εξελίξεων στην ελληνική ιστορία» που απευθύνεται σε μαθητές δημοτικών σχολείων και γυμνασίων.
Το 2014 εκλέχθηκε Γενικός Γραμματέας της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς και από το 2016 είναι Πρόεδρος αυτής. Είναι μέλος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, του Πειραϊκού Συνδέσμου, του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος και της Ένωσης Παλαιών Προσκόπων Νέου Φαλήρου.
Πάνω από 800 άρθρα πειραϊκής και ναυτικής ιστορίας έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά και έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο από διάφορες ιστοσελίδες. Έχει τιμηθεί από πολλούς συλλόγους στον Πειραιά και έχει μετάσχει ως εξωτερικός συνεργάτης σε τηλεοπτικές παραγωγές. Προσέφερε από διάφορες θέσεις τις υπηρεσίες του ως μέλος, γραμματέας και Πρόεδρος Επιτροπών Κοινωνικής Συμπαράστασης. Υπήρξε Μέλος Διοικητικού συμβουλίου της Ένωσης Παλαιών Προσκόπων Νέου Φαλήρου και διετέλεσε Γενικός Γραμματέας και υπαρχηγός δράσεων αυτής. Έχει τιμηθεί με το Χαλκούν Μετάλλιο Ερυθρού Σταυρού, το Μετάλλιο Παλαιού Προσκόπου και το Μετάλλιο Αθανασίου Λευκαδίτη.
