*Συνέντευξη στον Στέφανο Μίλεση
Στις 21 Οκτωβρίου 2023, στο Ψ.Ν.Α. ψυχιατρικό νοσοκομείο ΔΡΟΜΟΚΑΙΤΕΙΟ, η 2η Διοίκηση Υγειονομικής Περιφέρειας Πειραιώς και Νήσων (Δ.Υ.ΠΕ.), διοργάνωσε μία πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση, με έργα εικαστικών στους εμβληματικούς χώρους, στις ιστορικές πτέρυγες και ομιλίες δέκα εξεχουσών επαγγελματιών ψυχικής υγείας στο σύγχρονο αμφιθέατρο του νοσοκομείου, με θέμα το «Στίγμα/Stigma».
Ένας εκ των διακεκριμένων ομιλητών της βραδιάς, ήταν ο γνωστός μας επιστήμονας πειραιώτης Dr. Διονύσης Βαλλιανάτος, με την όλως ενδιαφέρουσα ομιλία του με θέμα:
Από τις «αποθήκες ανθρώπων», στον διαχωρισμό του «εμείς» από «αυτούς».
- Κύριε Βαλλιανάτε, θα θέλαμε να μας μιλήσετε λίγο για την τόσο σπουδαία αυτή συνάντηση.
- Κύριε Μίλεση, σας ευχαριστώ για την κίνηση σας αυτή και συγχαρητήρια για πρωτοβουλία σας να μεταφέρετε και να κάνετε πιο γνωστό στον κόσμο, ένα τόσο ιδιαίτερο θέμα που αφορά όλο τον πληθυσμό.
Ήμουν ιδιαίτερα συγκινημένος, επειδή βρέθηκα ξανά στον ίδιο χώρο μετά από τόσα χρόνια, ειδικευόμενος τότε στην Ψυχιατρική, επί αείμνηστων καθ/τών Γ. Λυκέτσου & Μ. Γιαννήρη.
Στην ιστορία της Ψυχιατρικής, το 1985 στην Ελλάδα, ξεκίνησε το τέλος του άσυλου των χρόνιων ψυχικά πασχόντων, σε πέντε ψυχιατρεία.
ΔΑΦΝΙ, ΔΡΟΜΟΚΑΙΤΕΙΟ, ΤΡΙΠΟΛΗ, ΠΕΤΡΑ ΟΛΥΜΠΟΥ και ΛΕΡΟΣ. Είμαι ένας από τους πέντε, εισηγητής εκτελεστής και υπεύθυνος του ψυχιατρικού προγράμματος: «Αποασυλοποίηση και κοινωνική επανένταξη ασθενών, χρόνιων ψυχικών παθήσεων», του ψυχιατρείου της Τρίπολης. Το πρόγραμμα αυτό, έφερε τότε στην Ελλάδα, 283.000.000 δρχ.
- Λίγα λόγια γι’ αυτό το πρόγραμμα;
Ευχαρίστως. Το πρόγραμμα αυτό, ήταν μία «εκπαίδευση» των χρόνιων ασθενών, στην καινούργια ζωή τους στην πόλη, στις οικογένειες τους και σε δομές ψυχικής υγείας, με μαθήματα αυτοεξυπηρέτησης – αυτοσυντήρησης (ατομική υγιεινή, ευπρέπεια χώρου, μαγείρεμα, πλύσιμο, γνωριμία νέων δεδομένων όπως νέα χρήματα, supermarket, έξοδοι στην πόλη, σωστή ένδυση, επικοινωνία, ενημερώσεις κοινού, παρουσιάσεις κλπ). Αρχικά, για να πάει καλά το πρόγραμμα, επί 3 μήνες κοιμόμουν μαζί τους!
Τα έδειξε η ΕΡΤ 3 της εποχής, με την συνάδελφό σας την κα. Εύη Χάτζιου.
- Απ’ ότι βλέπω στο πρόγραμμα ομιλιών του υπουργείου που κυκλοφόρησε, αναφέρεστε στα άσυλα της εποχής σαν «αποθήκες ανθρώπων».
Ναι… επειδή υπήρχαν τότε ασθενείς στα ψυχιατρεία, «ξεχασμένοι στα αζήτητα». Να φανταστείτε ότι υπήρχαν ασθενείς, οι οποίοι έκαναν εισαγωγή μ’ ένα επεισόδιο ψυχικής διαταραχής πριν από είκοσι-εικοσιπέντε χρόνια και θα έφευγαν από εκεί μέσα μόνο πεθαμένοι!
- Εκτός από τους χρόνιους ασθενείς αυτούς που αναφέρατε, οι υπόλοιποι τι πρόβλημα αντιμετώπιζαν;
Μετά την ίαση και το εξιτήριο τους, θα κουβαλούσουν εφ’ όρου ζωής τη «στάμπα», «άρρωστος δια βίου». Εδώ αρχίζει το «κοινωνικό στίγμα», που είναι αποτέλεσμα της έλλειψης πληροφόρησης και κατανόησης του κόσμου, για την ασθένεια ή το φόβο, πίσω από το σύνορο που χωρίζει τους «εμείς» από «αυτούς».
- Από εκεί και μετά;
Μία προσωπική μου άποψη: Από το μακρινό 1987 με τα «Ψυχιατρεία χωρίς πόρτες»… βρεθήκαμε δυστυχώς στη «Ζούγκλα της πόλης»! Έκτοτε για όλη την Τρίπολη, είχα πλέον την επωνυμία «ο αρχηγός των τρελών», δεχόμουν απειλητικά τηλ. για να μην βγάζω ασθενείς στην πόλη, διαμάχες με μαγαζάτορες, δεν μου νοίκιαζαν διαμερίσματα για τους ασθενείς στην πόλη. Ακόμη και όταν έψαχνα – βάσει προγράμματος – δουλειά γι’ αυτούς, με επιδότηση 75% από το κράτος, για απλές εργασίες, δεν ήθελαν! Έχω κλάψει πολύ! Τους δικαιολογώ και είχαν δίκιο στην αρχή, επειδή δεν είχαν ενημερωθεί ή από αντίδραση δεν ήθελαν να ενημερωθούν. Μετά από αρκετό καιρό όμως, από την ενημέρωση και την πληροφόρηση που έγινε, ευτυχώς τα πράγματα άλλαξαν, αλλά το «στίγμα», υπήρχε, υπάρχει και θα συνεχίσει να υπάρχει δυστυχώς.
- Ποια είναι πλέον η γνώμη σας, μετά από 40 χρόνια περίπου;
Μετά 40 χρόνια, σε όλες τις ασθένειες ακόμη και στον καρκίνο, έχουμε προσέγγιση, χάδι και θαλπωρή του πλησίον. Στον ψυχασθενή έχουμε απομάκρυνση. Την ψώρα, την λέπρα και άλλες πολλές ασθένειες τις νικήσαμε, την ψυχική νόσο ακόμα.
Όσοι πάσχουν από ψυχική διαταραχή, ζούνε καθημερινά την ντροπή, τον αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση, δηλαδή ζούνε με ένα μόνιμο πρόβλημα, που είναι μεγαλύτερο από αυτό της ίδιας της νόσου.
Ασθενείς παραμένουν κλεισμένοι στα σπίτια τους, ανώνυμοι, απομονωμένοι, χωρίς ερεθίσματα, ανίκανοι να ακολουθήσουν την ζωή, και αρνούνται να ζητήσουν βοήθεια από γιατρό.
Το «στίγμα» δεν επηρεάζει μόνο τα άτομα με ψυχικές διαταραχές, αλλά και τα μέλη της οικογένειάς τους. Το «Συνειρμικό στίγμα». Οι γονείς επιλέγουν την απομόνωση, δεν βγαίνουν πια για φαγητό με άλλους, δεν κάνουν παρέα με φίλους, μένουν κλεισμένοι με το παιδί τους. Αυτό είναι το «στίγμα» και το «Κωσταλέξι» συνεχίζεται.
- Τι ισχύει σήμερα και που βρισκόμαστε κ. Βαλλιανάτε;
Θα σας πω φράσεις που ακούμε γύρω μας κάθε μέρα και θα καταλάβετε αν το «στίγμα» που σας προανάφερα, υπάρχει ακόμα ή όχι.
Ακούμε συχνά πλέον, τους «ισόβιους κρατούμενους», να λένε:
- Φοβάμαι αν το γραφείο που εργάζομαι, θα μάθει ότι κάνω θεραπεία για κατάθλιψη.
- Έχω μια κοπέλα, στην οποία δεν έχω πει τίποτα για την ασθένειά μου.
- Τις συνταγές του ψυχιάτρου, στον γενικό γιατρό, δεν τις μεταφέρω, γιατί με ξέρει και μπορεί να μιλήσει.
- Αγοράζω φάρμακα από φαρμακεία, που είναι μακριά από το σπίτι μου, όπου κανείς δεν με ξέρει. Και φυσικά, πληρώνω ολόκληρο το τίμημα για αυτά, και μάλιστα κάποια απ’ αυτά είναι ακριβά.
- Πως θα μπορέσω να παντρέψω την κόρη μου, εάν μάθουν ότι ο γιός μου παίρνει ψυχοφάρμακα ή έχει νοσηλευτεί;
- Πως θα μπει μεθαύριο το παιδί μου στο δημόσιο, εάν ανακαλύψουν ότι παίρνει ψυχοφάρμακα;
- Σε υποθέσεις χωρισμού: Κύριε Δικαστά, χάνει την υπόθεση, επειδή έχει νοσηλευτεί σε ψυχιατρική κλινική!
- Μπορεί κάτι ν’ αλλάξει;
Επειδή το «στίγμα», επηρεάζει αρνητικά το άτομο που χαρακτηρίζεται ως «ψυχικά άρρωστο», στο να ζήσει βασικούς στόχους ζωής, δηλαδή σταθερή απασχόληση και ανεξάρτητη ζωή, μπορεί να αλλάξει μόνο όταν αντί να περιμένουμε ν’ αλλάξει ο ασθενής, θα πρέπει ν’ αλλάξουμε εμείς.
Πρέπει επιτέλους να αλλάζουμε τις επίμαχες λέξεις (τρελός κλπ.) που υπάρχουν ακόμη στην καθημερινότητα μας. Υπόψιν ότι από το 2002, στην Ιαπωνία, η λέξη σχιζοφρένεια έχει αντικατασταθεί επίσημα από την έκφραση: «διαταραχή ένταξης».
Οπότε, μετά απ’ όλα αυτά, όλοι μαζί, όλα τα επαγγέλματα ψυχικής υγείας, ενωμένοι μεταξύ μας και με αγάπη για τον πλησίον, πιστεύω ακράδαντα ότι, μπορούμε να νικήσουμε.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω, τους διοργανωτές συναδέλφους (Κ. Κανταρτζή και Α. Κασσανδρινό) και τους συμμετέχοντες, γι’ αυτή την ευγενή προσπάθεια.
- Ήταν πράγματι μια πολύ ιδιαίτερη η συζήτηση μαζί σας. Υπήρξατε πράγματι απόλυτος γνώστης αυτού του προβλήματος και με σωστή αντίληψη του υπάρχοντος κοινωνικού status, χωρίς «περιθώρια και περίπου». Σας ευχαριστώ γι’ αυτή την τόσο άγνωστη – γνωστή ενημέρωση.
