Εφημερίδα Κοινωνική

Γράφει ο Διον. Βαλλιανάτος
Ιατρός – Κοινωνιολόγος – Συγγραφέας
τ.καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής

Η απάντηση στο γιατί η μητέρα τριών παιδιών έχει καρκίνο σε τελικό στάδιο, στο γιατί ένα δίχρονο παιδί έχει μια σπάνια και αδιάγνωστη ασθένεια, στο γιατί ένας ογδόνταχρονος πρέπει να υποφέρει από χρόνιο, οξύ, βασανιστικό και συνεχή πόνο, μπορεί να έχει αιτιοπαθογενετική εξήγηση της νόσου ή επώδυνη εκδήλωση. Ο γιατρός μπορεί να μιλήσει για κύτταρα, λοιμώξεις, αιμορραγίες, ιούς κ.λπ., αλλά αυτή η απάντηση, για τον πάσχοντα ασθενή, μπορεί να αποδειχθεί μερική. Με αυτές τις ερωτήσεις ο ασθενής όχι μόνο θέλει να μάθει την αιτία και τη γεωγραφία του οργανικού πόνου και της ασθένειάς του, αλλά το νόημα που πρέπει να αποδώσει στην εμπειρία της ασθένειας και του πόνου που βιώνει εκείνη τη στιγμή. Από την άλλη, η βιοτεχνοϊατρική καθημερινά εξηχρονίζεται και δημιουργεί καινούργιους ορίζοντες, αλλά… δεν σκέφτεται.

Δεν είναι μέρος των προγραμμάτων της, να δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που υπερβαίνουν τη βιολογική-οργανική διάσταση του πόνου. Και αυτό, όχι επειδή δεν έχει τελειοποιηθεί επαρκώς, αλλά επειδή ακριβώς για να λειτουργήσει αποτελεσματικά, πρέπει να αποκλείσει από τη «συσκευή» της, οτιδήποτε δεν μπορεί να ανιχνευθεί στον τομέα του τεχνικού και του σώματος-οργανισμού. Δεν μπορεί να ρωτηθεί ο γιατρός ποια είναι η «έξτρα σωματική-οργανική» έννοια ενός συγκεκριμένου προβλήματος, γιατί πρέπει να επικεντρωθεί στη βιολογική διάσταση της βλάβης. Και από πολλές απόψεις είναι καλό που συμβαίνει αυτό. Ο Κλοντ Μπερνάρ, προς τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, στην αυγή της Πειραματικής Ιατρικής, συμβούλεψε ακόμη και τον Φράνσις Μπέικον να ανακοινώσει ότι «ο «νέος πειραματικός γιατρός-επιστήμονας, πρέπει να εμποδίσει τα πάθη και τα συναισθήματα να θολώσουν το κλινικό του βλέμμα». Οτιδήποτε δεν αφορά το σώμα και τη βιολογική-οργανική διάσταση, πρέπει να εξαιρεθεί από την βιοτεχνοϊατρική, στο βαθμό που δεν μπορεί να αναχθεί ακριβώς, σε μια ενέργεια, ή μάλλον, σε ένα τεχνικό «δημιουργώ» και σε μια εφαρμογή διαδικασιών που ελέγχονται σε τεχνικές συσκευές και εργαστήρια, ή στα λεγόμενα επιστημονικά στοιχεία ή στοιχεία αποτελεσματικότητας (Evidence Based Medicine). Ακριβώς λόγω αυτής της δέσμευσης, να σώσουν την ανθρωπότητα από κάποιο πρόβλημα που «πιάνει» το σώμα, οι τεχνικοί δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν προβλήματα «άλλα» από την τεχνική και οργανική σφαίρα, δηλαδή την προσέγγιση του προβλήματος και άλλα περίεργα θέματα αόριστα «υπαρξιακού χαρακτήρα». Βέβαια ν’ ασχοληθούν και φιλόσοφοι και «μη τεχνικοί», χωρίς όμως να παρεμβαίνουν σε αυτούς που κάνουν τίμια τεχνική εργασία. Η βιοτεχνοϊατρική δίνει λύσεις σε προβλήματα, όχι όμως απαντήσεις στα μυστήρια.

Αλλά η ανάγκη για απαντήσεις, αναδύεται δυναμικά ανάμεσα στα «γρανάζια» της βιοτεχνοϊατρική. Και έτσι, δίπλα στους «τεχνικούς του σώματος», κάνουν την εμφάνισή τους οι «τεχνικοί της ψυχής» ή ίσως οι «τεχνικοί του νου» ή «του εγκεφάλου», οι οποίοι χρησιμοποιούν λιγότερο απαρχαιωμένους όρους, πάντα σύμφωνα με την εξέλιξη των σύγχρονων ψυχοκοινωνικών επιστημών. Έχουν όλο και πιο προηγμένες τεχνικές και εργαλεία για τη διάγνωση και τη θεραπεία, όσων έχουν προβλήματα με το νόημα της ζωής και με το πρόβλημα που βιώνουν.

Η ψυχιατρική νοσογραφία, έχει πολλά ονόματα για να χαρακτηρίσει την ποικίλη εμπειρία της αναζήτησης νοήματος και σκέψης παράλογων εμπειριών, που έζησαν στην ψυχοπαθολογική τους μετατόπιση, οι οποίες στο βαθμό που συνδέονται με άγχος, αγωνία ή διάφορα νευρικά ή οριακά (όρος στη μόδα σήμερα), η ίδια η αναζήτηση της έννοιας του προβλήματος, γίνεται σύμπτωμα ασθένειας ή σε κάθε περίπτωση διαταραχής προσωπικότητας. Η αναζήτηση της έννοιας του εκάστοτε ιατρικού προβλήματος, είναι μια ουσιαστική ανθρώπινη, ανάγκη που δεν μπορεί να ικανοποιηθεί με τεχνικές λύσεις. Φυσικά, το Prozac μπορεί να καταπραΰνει τα συμπτώματα της κατάθλιψης, το Xanax μπορεί να μας βοηθήσει να ηρεμίσουμε  και να κοιμηθούμε, αλλά αυτά αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα, όχι την προέλευση της αδιαθεσίας που μεταμορφώθηκε μετά σε παθολογία.

Εν ολίγοις, η βιοτεχνοϊατρική δημιουργεί θέματα, που δεν μπορούν να λυθούν με τεχνικά εργαλεία. Η επιστήμη κλωνοποιεί το πρόβατο «Dolly» και υπόσχεται ότι μια μέρα θα κλωνοποιήσει έναν άνθρωπο, αλλά δεν ανησυχούν για το αν είναι σωστό ή όχι. Το να προσπαθείς να σταματήσεις την τεχνική πρόοδο με ηθική, είναι σαν να νομίζεις ότι μπορείς να σταματήσεις ένα τζάμπο τζετ με φρένα ποδηλάτου!

Αλλά ακριβώς στην κορυφή της τεχνικής απόδοσης και ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του ιατρικού προβλήματος και την καταπολέμηση των ασθενειών, στην βιοτεχνοϊατρική, δημιουργείται η εντύπωση ότι κάτι μπορεί να λείπει από την τεχνική και ότι αυτό μπορεί να αντιπροσωπεύει το ουσιαστικό. Ο πόνος πχ. ασφαλώς πιάνει το σώμα, αλλά η εμπειρία του πόνου δεν αφορά μόνο το σώμα-οργανισμό. Όσοι βιώνουν πόνο, σίγουρα θέλουν να γνωρίζουν πού εντοπίζεται ο πόνος τους, ποιες είναι οι αιτίες και ποιες είναι οι θεραπείες για τον πόνο τους. Αλλά παράλληλα με αυτή την επιθυμία, νιώθουν την ανάγκη να πλαισιώσουν το «κακό» σε ένα πλαίσιο συναίνεσης, όπου χρειάζεται να επικοινωνήσεις την εμπειρία του προβλήματος σου, με διάλογο, ακρόαση, ενσυναίσθηση και σχέση, που δεν μπορεί να δώσει η βιοτεχνοϊατρική!

Οι «τεχνικοί της ψυχής», έχουν αναπτύξει πειράματα και κλίμακες μέτρησης ενσυναίσθησης, προσφέρουν «κλινική ακρόαση» που παρέχει διάγνωση-πρόγνωση-θεραπεία, καθώς και τεχνικές διαχείρισης της «Μεταβίβασης και της Αντιμεταβίβασης», δηλαδή της σχέσης θεραπευτή-ασθενούς, σε ένα αναλυτικό πλαίσιο. Είναι πολύ αποτελεσματικές και πολύ χρήσιμες τεχνικές, για την παροχή ενός συγκεκριμένου τύπου απάντησης, σε παθολογικές καταστάσεις. Αλλά αν η αναζήτηση νοήματος στο πρόβλημα δεν είναι ασθένεια και δεν παρέχει διαγνώσεις και λύσεις, προκύπτει η ανάγκη να αναπτυχθούν νέες απαντήσεις στο ερώτημα του νοήματος του επίπονου υποκειμένου, πέρα ​​από αυτό που μπορεί να προσφέρει η τεχνολογία από μόνη της.