*«Από πέτρα και θάλασσα-Οδοιπορικό στην ιστορία του Πειραιά» κάθε Πέμπτη στην εφημερίδα Κοινωνική
Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης*
Η Σπηλιά του Παρασκευά αποτέλεσε ένα προνομιακό κέντρο νυχτερινής διασκέδασης στην Καστέλλα. Βρέθηκε για πολλά χρόνια στην κορυφή της νυχτερινής διασκέδασης καθώς συνδύαζε μοναδικά χαρίσματα που η ίδια η Σπηλιά άλλωστε διαφήμιζε. Ατμόσφαιρα, Θάλασσα, Νοσταλγία, Κέφι. Το πρώτο ήταν η προνομιακή της θέση, δίπλα ακριβώς στη θάλασσα. Τότε η ακτή δεν είχε επιχωματωθεί ακόμα και τα νερά του Σαρωνικού έσκαγαν ακριβώς εκεί του τελείωναν τα τραπέζια. Ο αφρός των κυμάτων ανακατευόταν με την κεχριμπαρένια κι ανόθευτη ακόμα ρετσίνα. Το δεύτερο χαρακτηριστικό της γνώρισμα, ήταν η άπλετη θέα που εξασφάλιζαν οι θαμώνες έξω από τη Σπηλιά, προς τον ορίζοντα του Σαρωνικού. Η προβλήτα του Φάρου απέναντι ακριβώς δεν είχε ακόμα κατασκευαστεί για να της περιορίζει τη θέα. Ειδικά τις φεγγαρόλουστες νύχτες το φως του φεγγαριού αντανακλούσε στη θάλασσα προσφέροντας αξέχαστες νοσταλγικές στιγμές. Τρίτο και κυριότερο ίσως χαρακτηριστικό της ήταν ο μαγευτικός ήχος του μπουζουκιού του Μανώλη Χιώτη, σε συνδυασμό με τη μελωδική φωνή της Μαίρης Λίντα που συνέδεσαν άμεσα το όνομά τους με την Σπηλιά. Τέλος ήταν οι «άνθρωποι του Σπηλαίου»… οι θαμώνες δηλαδή που τις περισσότερες φορές δεν ήταν τυχαίοι. Οι συνδυασμοί Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών πραγματικά ήταν παράξενοι και συχνά αναρωτιέται κάποιος πώς ήταν δυνατόν να γνωρίζονται τόσο διαφορετικοί άνθρωποι μεταξύ τους σε μια εποχή που οι επικοινωνίες ήταν δύσκολες. Η Μελίνα Μερκούρη με τον Αντωνάκη… όπως φώναζε τον Άντονι Πέρκινς.
Κι εκείνος άλλοτε να γελά με το ελληνικό του nick name (παρατσούκλι) κι άλλοτε να στέκει αμίλητος καταγοητευμένος από τον περιβάλλοντα χώρο και από την ίδια την Σπηλιά όταν του διηγούνται την αρχαία ιστορία της. Βρέθηκε στο πλευρό της Μελίνας, συμπρωταγωνιστής της στην ταινία «Φαίδρα». Ο Χιώτης που πάντα πλησίαζε στα τραπέζια τους τις μεγάλες καλλιτεχνικές προσωπικότητες Έλληνες ή ξένους, πλησίασε και στον Άντονι Πέρκινς εξηγώντας του τα μυστικά της δεξιοτεχνίας και της κατασκευής του μπουζουκιού. Η Μελίνα στο ρόλο της μεταφράστριας ενώ στα διπλανά τραπέζια κάθονταν ο Ντίνος Ηλιόπουλος με την Άννα Φόνσου για να εορτάσουν την νέα τους συνεργασία. Η Μελίνα από δίπλα ύψωνε το ποτήρι της «Καλή επιτυχία»! και ο Ηλιόπουλος που τον φαντάζομαι ήδη με εκείνο το ιδιαίτερο ύφος του να ξύνει το κεφάλι του αμήχανα και να της απαντά «Τι καλές δουλειές μας λες Μελίνα μου;
Εμείς θα κερδίσουμε σε ένα χρόνο ό,τι θα κερδίσει ο συμπρωταγωνιστής σου σε μια εβδομάδα. Τι καλές δουλειές;». Σειρά είχε τρικούβερτο γλέντι με τον Χιώτη, την Λίντα, την Μελίνα, τον Πέρκινς, τον Ηλιόπουλο και την Φόνσου να γίνονται μια παρέα. Αλήθεια τι εποχές! Και ανάμεσα στα τραπέζια της Σπηλιάς ο πανταχού παρών κοσμικογράφος Δημήτρης Λυμπερόπουλος να καταγράφει πρόσωπα και διαλόγους. Και ενώ τον Ιούλιο του 1961 συμβαίνουν αυτά στην Καστέλλα, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, λίγο πριν ολοκληρωθεί η σαιζόν και κλείσει η Σπηλιά για τη χειμερινή περίοδο, καταφτάνουν στην Ελλάδα με τη θαλαμηγό του Ωνάση «Χριστίνα» η Μαρία Κάλλας, η Πρίγκιπας του Μονακό Ρενιέ με την κατάξανθη και γοητευτική πριγκίπισσα την Γκρέις Κέλλι. Πίσω ο πατέρας του Ρενιέ, ο Πρίγκιπας Πέτρος και άλλες κοσμικές προσωπικότητες. Τα πρωινά κάνουν μπάνιο στα «Αστέρια» της Γλυφάδας ή επισκέπτονται διάφορα αξιοθέατα των Αθηνών. Τα βράδια όμως…. Η Σπηλιά τους περιμένει.. Και ξανά πάλι ομαδική φωτογραφία με την Μαρία Κάλλας, την Πριγκίπισσα Γκρέις και το καλλιτεχνικό ζευγάρι Χιώτη – Λίντα. Από κοντά και πάλι ο Δημήτρης Λυμπερόπουλος, πραγματική σκιά όλων των ξένων προσωπικοτήτων που έρχονται στην Ελλάδα. Τα καλοκαίρια ανήκουν στη Σπηλιά.
Η λειτουργία της με τα τραπέζια έξω, ξεκινούσε Μάιο μήνα και έφτανε μέχρι τέλη Σεπτεμβρίου όταν ο καιρός επέτρεπε, με έναρξη προγράμματος στις έντεκα το βράδυ. Η Σπηλιά λειτουργούσε και τον χειμώνα αλλά η «γυάλινη αίθουσα» όπως αποκαλούσαν το χειμερινό χώρο από τον εσωτερικό διάκοσμο που επικρατούσαν καθρέπτες και γυάλινες προθήκες, ήταν μικρός με περιορισμένες δυνατότητες. Πριν από την άφιξη των διασημοτήτων έπεφτε πάντα τηλέφωνο ειδοποίησης στον ιδιοκτήτη της, τον επιχειρηματία Δημήτρη Παρασκευά (Μήτσο), για να κρατήσει τραπέζι αναλόγων θέσεων σε προνομιακή θέση και να ανέβει να υποδεχθεί τους υψηλούς προσκεκλημένους στην κεντρική είσοδο που βρισκόταν στην κορυφή της σκάλας πάνω στον δρόμο της Ακτής Κουντουριώτου. Κι εκείνος πάντα αψεγάδιαστος με μαύρο κοστούμι και παπιγιόν φροντίζει να βρίσκεται στη θέση του. Ο αείμνηστος Γιάννης Σωτηρίου είχε γράψει για τον Μήτσο Παρασκευά στο βιβλίο του «Πειραϊκές και φυσιολατρικές μνήμες». Από την Σπηλιά πέρασε και ο Ρόμπερτ Μίτσαμ αρχές Ιουνίου του 1958, όταν έφτασε στον Πειραιά για τα γυρίσματα της ταινίας «Οργισμένοι λόφοι». Δύο χρόνια νωρίτερα, το 1956, στη Σπηλιά είχε βρεθεί και η Σοφία Λόρεν για τις ανάγκες της ταινίας «Το παιδί και το Δελφίνι». Ο κόσμος παραληρούσε όταν την έβλεπε στο Πασαλιμάνι και φώναζε ρυθμικά «Λόρεν, Λόρεν, Λόρεν». Η αστυνομία του Πειραιά λάμβανε μέτρα στις μετακινήσεις της.
Έφτασε κι αυτή να τραγουδήσει στα ελληνικά «Τι είναι αυτό που το λένε αγάπη» με τον Τόνι Μαρούδα, ένα επίσης αστέρι που έλαμψε με την παρουσία του στην Σπηλιά, να τη συνοδεύει με την κιθάρα του. Ένα τραγούδι της Λόρεν στη «γυάλινη αίθουσα» στη Σπηλιά, πούλησε δυόμιση εκατομμύρια δίσκους παγκοσμίως! Η Σπηλιά είχε γίνει παγκόσμιος προορισμός! Όπως είναι ας πούμε σήμερα η Μύκονος ή η Σαντορίνη ήταν τότε η Σπηλιά στην Καστέλλα. Ίσως ήταν και η μοναδική Σπηλιά στον κόσμο με ταχυδρομική διεύθυνση! Ακτή Κουντουριώτου αρ. 1! Ωστόσο το ζευγάρι που ταύτισε την παρουσία του με τη Σπηλιά δεν ήταν μόνο του Χιώτη με την Λίντα. Προηγήθηκε το ζευγάρι Τόνι Μαρούδα – Μάγια Μελάγια. Η Σπηλιά εισήγαγε για πρώτη φορά θεματικές βραδιές, όπως ισπανικές φιέστες με τους Trio Solera με χορούς και καστανιέτες ή βραδιές νοσταλγίας με τον δημοφιλή στην δεκαετία του 1950 Φώτη Πολυμέρη. Και ο Πολυμέρης με το ρεπερτόριό του «Ακρόπολη Πλάκα», «Για μας κελαηδούν τα πουλιά» ή το «Τελευταίο Ταγκό», έκανε και τις πιο δύσκολες και αναποφάσιστες γυναίκες να λυγίσουν στην επίθεση ρομαντισμού που δέχονταν από τους συνοδούς τους. Αν η γυναίκα δεν λύγιζε σε τραπεζάκι στη θάλασσα, νύχτα με φεγγάρι, συνοδεία ρετσίνας κάτω από τους ήχους του Πολυμέρη, τότε ο επίδοξος εραστής έπρεπε να εγκαταλείψει κάθε άλλη προσπάθεια. Ήδη στις αρχές του 1950 η Σπηλιά είχε δημιουργήσει τη φήμη της. Το 1954 ο στιχουργός Στέλιος Χρυσίνης γράφει το τραγούδι «Οι ομορφιές του Πειραιά» που ερμηνεύει η Καίτη Γκρέυ και αναφέρει σε αυτό «Το Τουρκολίμανο έχει καμάρι και την Καστέλλα με την ξακουστή σπηλιά».
Το 1954 εμφανίστηκε το δίδυμο Γεωργίας Βασιλειάδου, Ρένας Βλαχοπούλου, το 1957 το πρόγραμμα στηριζόταν στους «Τρίο Μπελκάντο», το 1959 εμφανίστηκε η Μάρθα Καραγιάννη, ενώ το 1961 ο Τέρη Χρυσός εισήγαγε στο πρόγραμμα το λεγόμενο νεανικό ή αλλιώς μοντέρνο τραγούδι. Το καλοκαίρι του 1963 η Σπηλιά άνοιξε υπό τους ήχους της πολυάριθμης ορχήστρας του Γιώργου Κατσαρού και πρόγραμμα αποτελούμενο από Μαρούδα, Ρένα Βλαχοπούλου και Μπελίντα. Στην Σπηλιά του Παρασκευά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης το 1966 τραγούδησε τη «Ρωμιοσύνη». Κάθε χρονιά και μια έκπληξη! Όμως στον κοσμικό Πειραιά των δεκαετιών του ’50 και του ’60 δεν αποτελούσε μόνο η Σπηλιά πόλο έλξης διασημοτήτων. Οφείλουμε να αναφέρουμε και του «Βασίλαινα» στην Αγία Σοφία που επίσης πήγαιναν ξένες προσωπικότητες.
Γράφει ο δημοσιογράφος της εποχής Δ. Πανίτσας ότι κάποτε πήγε να φάει εκεί ο δημοσιογράφος Σουλτσμπέργκερ που μαγεύτηκε τόσο που αφιέρωσε άρθρο στους Τάιμς της Νέας Υόρκης. Στις 16 Οκτωβρίου του 1947 ο Τάιρον Πάουερ κατήλθε στον Πειραιά όπου γευμάτισε στη ταβέρνα του «Βασίλαινα» στην Αγία Σοφία. Την παρουσία του Αμερικανού καλλιτέχνη πληροφορήθηκαν με αστραπιαία ταχύτητα οι κάτοικοι της Αγίας Σοφίας οι οποίοι περικύκλωσαν την ταβέρνα απαιτώντας να τον συναντήσουν. Λόγω του πρωτοφανούς συνωστισμού προκλήθηκε παρέμβαση της αστυνομίας η οποία απομάκρυνε του θαυμαστές και τις θαυμάστριες του κινηματογραφικού αστέρα. Στου «Βασίλαινα» κόστισε η επίσκεψη του Τάουερ δύο σπασμένες πόρτες του καταστήματος από τον κόσμο που προσπαθούσε να μπει. Όμως στον Πειραιά άρχισε το 1952 να λειτουργεί ένα ακόμα κοσμικό κέντρο το «Σε Λαπέν» (Chez Lapin) επί της λεωφόρου Φαλήρου 70 που διέθετε επίσης ζωντανή μουσική. Ο Πανίτσας καταγράφοντας τα ονόματα που κατά καιρούς σύχναζαν εκεί δημιούργησε μια τεράστια λίστα! Τον διευθυντή του BBC, την Πριγκίπισσα Αικατερίνη, τον Σοφοκλή Βενιζέλο, εφοπλιστές κ.α.
* Ο Στέφανος Μίλεσης γεννήθηκε το 1964 στη Φρεαττύδα, στον Πειραιά όπου κατοικεί μέχρι και σήμερα. Είναι συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής και ραδιοφωνικός παραγωγός. Το 2009 δημιούργησε το ιστολόγιο «Πειραιόραμα Ιστορίας και Πολιτισμού», με αποκλειστικό σκοπό την προβολή της ιστορίας του Πειραιά. Ραδιοφωνικός παραγωγός στην Δημοτική Ραδιοφωνία Πειραιά «Κανάλι Ένα» (90,4) και στον σταθμό «Πειραϊκή Εκκλησία» (91,2).
Έχει δώσει πλήθος ομιλιών και διαλέξεων με θέματα από την ναυτική και την τοπική ιστορία, σε σχολεία δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια, σε πολιτιστικούς συλλόγους και σε πνευματικά ιδρύματα. Διετέλεσε διδάσκων εισηγητής στο πρόγραμμα «Ενορία Εν Δράσει» της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς και είναι εισηγητής στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ιδρύματος Λασκαρίδη, με τίτλο «Το μεγάλο λιμάνι σταυροδρόμι των εξελίξεων στην ελληνική ιστορία» που απευθύνεται σε μαθητές δημοτικών σχολείων και γυμνασίων.
Το 2014 εκλέχθηκε Γενικός Γραμματέας της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς και από το 2016 είναι Πρόεδρος αυτής. Είναι μέλος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, του Πειραϊκού Συνδέσμου, του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος και της Ένωσης Παλαιών Προσκόπων Νέου Φαλήρου.
Έχει ξεπεράσει τις 160 διαλέξεις σε πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα του Πειραιά.
Πάνω από 800 άρθρα πειραϊκής και ναυτικής ιστορίας έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά και έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο από διάφορες ιστοσελίδες. Έχει τιμηθεί από πολλούς συλλόγους στον Πειραιά και έχει μετάσχει ως εξωτερικός συνεργάτης σε τηλεοπτικές παραγωγές. Προσέφερε από διάφορες θέσεις τις υπηρεσίες του ως μέλος, γραμματέας και Πρόεδρος Επιτροπών Κοινωνικής Συμπαράστασης. Υπήρξε Μέλος Διοικητικού συμβουλίου της Ένωσης Παλαιών Προσκόπων Νέου Φαλήρου και διετέλεσε Γενικός Γραμματέας και υπαρχηγός δράσεων αυτής. Έχει τιμηθεί με το Χαλκούν Μετάλλιο Ερυθρού Σταυρού, το Μετάλλιο Παλαιού Προσκόπου και το Μετάλλιο Αθανασίου Λευκαδίτη.
