«Από πέτρα και θάλασσα-Οδοιπορικό στην ιστορία του Πειραιά» κάθε Πέμπτη στην εφημερίδα Κοινωνική
Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης*
Η ύψωση της πρώτης ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη έχει την δική της ιστορία στην οποία εμπλέκεται με κάποιον τρόπο και ο Πειραιάς μας, έστω κι αν δεν ήταν σχηματισμένος δήμος ακόμη. Η Ακρόπολη παρέμενε μέχρι και τον Μάρτιο του 1833 υπό τον έλεγχο Τουρκικής Φρουράς, σε μια Αθήνα που ήταν όμως ελεύθερη. Οι ενέργειες του Καπποδίστρια να γίνει η μεταβίβαση της Ακροπόλεως σε ελληνική δύναμη, δεν είχαν φέρει αποτέλεσμα αφού οι Τούρκοι κατά την προσφιλή τους συνήθεια ανέβαλαν την παράδοση. Οι διαπραγματεύσεις καρποφόρησαν με την άφιξη του Όθωνα και την παρέμβαση των Βαυαρών. Συμφωνήθηκε λοιπόν η τουρκική φρουρά της Ακρόπολης να παραδώσει το «Κάστρο» σε Βαυαρούς στρατιώτες. Οι Οθωμανοί της Ακρόπολης δεν υπερέβαιναν σε αριθμό τους 250 άνδρες.
Ίσως η δύναμη αυτή να μην αποτελούσε σοβαρή στρατιωτική απειλή, η παρουσία της όμως εκπροσωπούσε και θύμιζε στους Αθηναίους και στους υπόλοιπους Έλληνες όλη τη δυστυχία της δουλείας και τα ατέλειωτα χρόνια της σκλαβιάς. Και ενώ η ελευθερία είχε ανατείλει για τον πολύπαθο ελληνισμό, το σύμβολο του ελληνικου πνεύματος, η Ακρόπολη, παρέμενε στα χέρια του δυνάστη. Ένα βαυαρικό τάγμα διατάχθηκε να ξεκινήσει από το Ναύπλιο στις 15 Μαρτίου 1833 ειδικώς για τον σκοπό αυτό. Το Τάγμα αυτό έφτασε για στρατωνισμό αρχικά στην Μονή Δαφνίου και στις 31 Μαρτίου έφτασε στην Αθήνα όπου και αντίκρυσε ό,τι είχε απομείνει από αυτήν, δηλαδή ερείπια. Η μόνη αξιοπρεπής οικία που είχε διασωθεί ήταν του πρόξενου της Ρωσίας Παπαρρηγόπουλου στην Πλάκα, στην οποία διέμεινε ο Όθωνας όταν πρωτομπήκε στην Αθήνα. Η υπόλοιπη πόλη ήταν κατεστραμμένη και ριμαγμένη.
Ο Αλέξανδρος Ραγκαβής ως αξιωματικός του Πυροβολικού μας άφησε στα απομνημονεύματά του, πλούσιες εικόνες από την περιγραφή της Αθήνας και το πώς αγωνιζόταν τα βράδυα να κοιμηθεί προστατεύοντας τον εαυτό του και τα παπούτσια του από τους ποντικούς και το κρύο του βορρηά που έμπαινε από παντού στο σπίτι όπου διέμενε. Όταν ενεφανίσθη το τάγμα στην πόλη οι λιγοστοί κάτοικοι με επικεφαλής τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, στο ύψος του Θησείου, το υποδέχθησαν με κλάδους ελαίας ενώ στους στρατιώτες έρριχναν άνθη και κλαδιά δάφνης. Πρέπει να πούμε ότι αντίθετα με ότι έχουμε στο μυαλό μας οι περισσότεροι, στην Ακρόπολη δεν ήταν αναρτημένη η Τουρκική σημαία, η γνωστή σε όλους ερυθρά ημισέληνος, αλλά η πράσινη σημαία του Προφήτου, αφού ο Οθωμανικός στρατός να θυμίσουμε ότι ήταν μουσουλμανικός και όχι απλά τουρκικός. Το γένος των Ελλήνων καταδυναστευόταν από τους ισλαμιστές οθωμανούς που εκτός από Τούρκοι μπορεί να ήταν Αλγερινοί, Αιγύπτιοι, Τουρκαλβανοί, Βόσνιοι και λογής άλλοι συνοδοιπορούντες. Οι επαναστατημένοι Έλληνες, να θυμήσουμε πάλι γιατί πολλοί το έχουμε ξεχάσει, δεν επαναστάτησαν κατά ενός κράτους, αλλά κατά μιας αυτοκρατορίας που εκπροσωπούσε σχεδόν όλους τους μουσουλμάνους και που αποτελούσαν τον τότε στρατό κατοχής.Φυσικά από αυτή την Οθωμανική αυτοκρατορία, η Φρουρά της Ακρόπολης δεν θύμιζε απολύτως τίποτε.
Οι 250 μουσουλμάνοι που την αποτελούσαν, ήταν διαφόρων εθνικοτήτων και είχαν άθλια όψη. Η φρουρά «εφαίνετο μάλλον ως σπείρα ληστών ή ως δύναμις τακτικού στρατού» έγραψε στο ημερολόγιό του, με πολλές άλλες λεπτομέρειες ο Βαυαρός Ταγματάρχης Πάλλιγγεν (ή Πάλιγκαν). Έγραψε επίσης για την οθωμανική φρουρά: «τα ενδύματά των αν και ήσαν άθλια και τετριμμένα οι ίδιοι έφεραν μακρά ισπανικά τυφέκια, επάργυρα πιστόλια και πλατείαι μάχαιραι». Κάθε Οθωμανός στρατιώτης παρά τη ληστρική όψη του, έφερε πάνω του πολλά και διαφορετικά όπλα που τον έκαναν να μοιάζει με κινητό οπλοστάσιο! Δεν είναι γνωστός ο λόγος που οι Οθωμανοί αυτοί συνέχιζαν να απομένουν πεισματικά έγκλειστοι μέσα στην Ακρόπολη. Οι περισσότερες φρουρές στην ελληνική επικράτεια είχαν φύγει μόνες τους χωρίς να περιμένουν κάποια εντολή από την Υψηλή Πύλη. Οι συγκεκριμένοι άνδρες να είχαν τάχα τηρήσει τη στρατιωτική πειθαρχία αναμένοντας διαταγή που δεν εκδόθηκε ποτέ; Ή μήπως η Υψηλή Πύλη διέταξε την παραμονή τους με σκοπό να αξιώσει ανταλλάγματα για την αποχώρησή τους; Μαζί με το Βαυαρικό τάγμα κατέφτασαν στην Αθήνα και πολιτικοί και στρατιωτικοί εκπρόσωποι της ελληνικής κυβέρνησης. Το πρωινό της 31ης Μαρτίου (με το παλαιό ημερολόγιο) οι Βαυαροί πήραν το ανηφορικό μονοπάτι που οδηγούσε στην Ακρόπολη. Επί κεφαλής των Βαυαρών ήταν ο υπολοχαγός Χριστόφορος Νέζερ, που κατά τη στρατιωτική παράδοση διέταξε τους άνδρες του να παρουσιάσουν όπλα. Λίγο όμως ενδιαφέρθηκαν οι Οθωμανοί για την τήρηση του στρατιωτικού προτοκόλλου.
Εμφανίστηκε ο τελευταίος Οθωμανός φρούραρχος των Αθηνών που ήταν ο Οσμάν Εφένδης, ο οποίος ζήτησε από τον Βαυαρό στρατιωτικό επίτροπο Πάλλιγγεν το έγγραφο της ελληνικής κυβέρνησης. Αφού το παρέλαβε, έδωσε πίσω ένα όμοιο οθωμανικό και με αυτό τον τρόπο πραγματοποιήθηκε η ανταλλαγή των έγγραφων συμφωνιών. Οι Τούρκοι απεχώρησαν αδιάφοροι για το γεγονός ότι υπέστειλαν από την Ακρόπολη την ημισέληνο μετά από κυριαρχία εκατοντάδων ετών. Νέος Φρούραρχος της Ακρόπολης ορίσθηκε ο Χριστόφορος Νέζερ που ήταν και ο πρώτος χριστιανός ύστερα από τη μαρκά περίοδο της δουλείας. Αυτός όπως και ο Πάλλιγγεν και το υπόλοιπο τάγμα έστησαν τις σκηνές τους μέσα στην Ακρόπολη για να διανυκτερεύσουν. Γράφει ο Πάλλιγγεν μεταξύ άλλων «Ούτω δια μιαν νύκτα έζησα μέσα εις τον κόσμον του αρχαίου ελληνικού βίου και η νυξ εκείνη υπήρξεν η ευτυχεστέρα της ζωής μου». Και πολλοί άλλοι Βαυαροί που κρατούσαν ημερολόγια, περιγράφουν αναλόγως τις στιγμές εκείνες όπως φυσικά και ο Χριστόφορος Νεέζερ (απόγονοί του οι γνωστοί μας ηθοποιοί Μαρίκα και Χριστόφορος Νέζερ). Τη νύχτα εκείνη ο Νέζερ κοιμήθηκε έχοντας προσκέφαλο ένα κομμάτι μαρμάρου του Παρθενώνα και μια ψάθα για στρώμα. Όμως οι Βαυαροί αν και εκπροσωπούσαν το νέο Ελληνικό Βασίλειο, δεν διακατέχονταν από ελληνικά αισθήματα και έτσι δεν σκέφτηκαν ότι όφειλαν να υψώσουν την Ελληνική Σημαία στις επάλξεις της Ακρόπολης.
Ένας Χιώτης Καπετάνιος που την ημέρα εκείνη βρισκόταν με το πλοίο του μέσα στο έρημο λιμάνι του Πειραιά, πληροφορήθηκε για την παράδοση του Κάστρου της Αθήνας και την αποχώρηση της Οθωμανικής Φρουράς. Αυτόν τον καπετάνιο ο Πάλλιγγεν τον αναφέρει δυστυχώς απλά ως «Καπετάν Δημήτρη», χωρίς να καταγράψει περισσότερα στοιχεία. Ο Καπετάν Δημήτρης βλέποντας ότι στην Ακρόπολη δεν εκυμάτιζε η Ελληνική Σημαία, πήρε μια σημαία από το πλοίο του και ένα κοντάρι και μαζί με τον γιο του τράβηξαν με τα πόδια κατά το Κάστρο. Ύστερα από ώρες πεζοπορία, μόλις πατέρας και γιος ανέβηκαν στο Κάστρο, ζήτησαν να δουν τον επικεφαλής της βαυαρικής δύναμης. Ο Νέζερ ήταν που τους δέχθηκε και τους δύο, καθώς ο Πάλλιγγεν την ώρα εκείνη απουσίαζε. Τότε ο γιος του Καπετάνιου άρχισε στα ιταλικά να αποδίδει τα λόγια που έλεγε ο πατέρας του. Του εξήγησαν ότι περπάτησαν τόση απόσταση για να του υποβάλλουν μια παράκληση. Να τους αφήσουν να στήσουν τη σημαία τους στον Παρθενώνα. Ο Νέζερ βρήκε δικαιολογημένο το αίτημά τους.
Πράγματι ο ίδιος ο Καπετάν Δημήτρης εκ Χίου ανήψωσε την σημαία του πλοίου του στον Παρθενώνα ενώ ο γιός του που στέκονταν δίπλα του φώναζε με ενθουσιασμό. Ο Καπετάν Δημήτρης έκλαιγε και δεν μπορούσε να αρθώσει ούτε λόγο από τη συγκίνηση που ένιωθε. Έτσι με αυτό τον τρόπο η πρώτη ελληνική σημαία που υψώθηκε στην ελεύθερη Ακρόπολη στις 1 Απριλίου του 1833, προερχόταν από πλοίο που ναυλοχούσε στο έρημο ακόμα λιμάνι του Πειραιά. Η Ακρόπολη ήταν ένας σωρός μαρμάρων από τους κανονιοβολισμούς και την πολιορκία των έγκλειστων σε αυτήν Ελλήνων, που είχε πραγματοποιηθεί μόλις έξι χρόνια νωρίτερα (το 1827). Ανάμεσα στα χαλάσματα βρίσκονταν διάσπαρτα και πολλά οστά Ελλήνων που ο Νέζερ διέταξε να συλλεχθούν και να κατατεθούν σε έναν υπόγειο χώρο νοτίως του Παρθενώνα. Αυτή ήταν και η πρώτη διαταγή που εκδόθηκε από τον πρώτο χριστιανό Φρούρχο της Ακρόπολης, του Κάστρου της Αθήνας. Μήνα Απρίλιο του 1827 επιχειρούσαν οι Έλληνες να λευτερώσουν τον ιερό βράχο, έχοντας μπροστάρη τον Γεώργιο Καραϊσκάκη και μήνα Απρίλο του 1833 ήταν που λευτερώθηκε τελικώς το Κάστρο της Αθήνας. Και επειδή η ιστορία αρέσκεται να παίζει παράξενα παιχνίδια, Απρίλιο μήνα, χρόνια αργότερα, το 1941 οι Γερμανοί θα βρουν να εισβάλουν στην Αθήνα.
*Ο Στέφανος Μίλεσης γεννήθηκε το 1964 στη Φρεαττύδα, στον Πειραιά όπου κατοικεί μέχρι και σήμερα. Είναι συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής και ραδιοφωνικός παραγωγός. Το 2009 δημιούργησε το ιστολόγιο «Πειραιόραμα Ιστορίας και Πολιτισμού», με αποκλειστικό σκοπό την προβολή της ιστορίας του Πειραιά. Ραδιοφωνικός παραγωγός στην Δημοτική Ραδιοφωνία Πειραιά «Κανάλι Ένα» (90,4) και στον σταθμό «Πειραϊκή Εκκλησία» (91,2).
Έχει δώσει πλήθος ομιλιών και διαλέξεων με θέματα από την ναυτική και την τοπική ιστορία, σε σχολεία δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια, σε πολιτιστικούς συλλόγους και σε πνευματικά ιδρύματα. Διετέλεσε διδάσκων εισηγητής στο πρόγραμμα «Ενορία Εν Δράσει» της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς και είναι εισηγητής στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ιδρύματος Λασκαρίδη, με τίτλο «Το μεγάλο λιμάνι σταυροδρόμι των εξελίξεων στην ελληνική ιστορία» που απευθύνεται σε μαθητές δημοτικών σχολείων και γυμνασίων.
Το 2014 εκλέχθηκε Γενικός Γραμματέας της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς και από το 2016 είναι Πρόεδρος αυτής. Είναι μέλος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, του Πειραϊκού Συνδέσμου, του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος και της Ένωσης Παλαιών Προσκόπων Νέου Φαλήρου.
Έχει ξεπεράσει τις 160 διαλέξεις σε πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα του Πειραιά.
Πάνω από 800 άρθρα πειραϊκής και ναυτικής ιστορίας έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά και έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο από διάφορες ιστοσελίδες. Έχει τιμηθεί από πολλούς συλλόγους στον Πειραιά και έχει μετάσχει ως εξωτερικός συνεργάτης σε τηλεοπτικές παραγωγές. Προσέφερε από διάφορες θέσεις τις υπηρεσίες του ως μέλος, γραμματέας και Πρόεδρος Επιτροπών Κοινωνικής Συμπαράστασης. Υπήρξε Μέλος Διοικητικού συμβουλίου της Ένωσης Παλαιών Προσκόπων Νέου Φαλήρου και διετέλεσε Γενικός Γραμματέας και υπαρχηγός δράσεων αυτής. Έχει τιμηθεί με το Χαλκούν Μετάλλιο Ερυθρού Σταυρού, το Μετάλλιο Παλαιού Προσκόπου και το Μετάλλιο Αθανασίου Λευκαδίτη.
